نام کروميوم Chromium از واژه يوناني
Chroma به معني رنگ گرفته شده است. کروميوم
شانزدهمين عنصر فراوان در پوسته زمين است که در حدود 037/0% پوسته زمين را مي سازد.
کروميوم فلزي است نسبتاً سخت به رنگ سياه
خاکستري – فولادي با نماد Cr، عدد اتمي24، وزن اتمي 9961/51، وزن مخصوص
19/7 گرم بر سانتي متر مکعب، سختي 5/8 در مقياس موس، داراي جلا و صيقل بالا، گدازپذيري
متفاوت، مقاوم در برابر خوردگي، نقطه جوش 2672 درجه سانتي گراد و نقطه ذوب 1857 درجه
سانتي گراد. کروميوم در گروه 6(VI) جدول تناوبي به عنوان Transition
Metals بوده
و در دوره 4 قرار دارد.
كروميت تنها منبع تجاري كروم به فرمول FeCr2O4 مي
باشد كه در سنگهاي اولترابازيك تشكيل ميشود. نيمي از کانسنگ کروميت جهان در آفريقاي
جنوبي است و مابقي در قزاقستان، هند و ترکيه مي باشند.
اين فلز در ترکيب پوسته جامد زمين تقريباً
محدود در سنگهاي آذرين قليائي مربوط به مرحله آغازي تبلور ماگما و سرپانتين هاي حاصل
از تغيير آنها ظاهر مي شود. در اين سنگها، کروم معمولاً با آهن ( دو و سه ظرفيتي)،
نيکل، منيزيم و کبالت همراه است. سيليکاتهاي قليائي مانند اوليوين، اوژيت و هورنبلاند
نيز ممکن است ترکيب خود کروم داشته باشد.
کروميت
کروميت تنها کاني کروم دار است و فرمول
کروميت را بصورت FeO,Cr2O3 يا FeCr2O4 و
يا فرمول ترکيبي(Mg,Fe2+)(Cr,Al,Fe3+)2O4 نشان داده
اند. در برخي نمونه هاي کروميت نيز عناصر روي، نيکل، منگنز، تيتانيوم و واناديوم به
مقدار کم تشخيص داده شده است. ميزان Cr2O3 در کروميت
هاي تجاري بين 25 تا 65 درصد متغير مي باشد.
اين کاني به صورت نيمه شفاف تا کدر بوده
و رنگ آن در نور انعکاسي سياه با جلاي نيمه فلزي و به صورت بلورهاي نيمه شکل دار و
درهم مشاهده مي شود.
ترکيبات ساده تري از کروميت مشخص شده اند
که عبارتست از:
فروکروميت FeCr2O4، پيکرو کروميت يا
منيزيو کروميت MgCr2O4، اسپينل MgAl2O4، هرسينيت FeAl2O4،
منيزيوفريت MgFe2O4 و مانيتيت FeFe2O4.
کروميت و تمام ترکيبات ساده فوق در سيستم
کوبيک و رده هگزاکيز اکتاهدرال متبلورمي شود و از نظر ساختمان به گروه اسپينل تعلق
دارند.
کانسارهاي کروميت با وجود تنوع اشکال آن
همواره در داخل سنگهاي آذرين قليايي تا بسيار قليايي تشکيل مي شود. سنگهاي آذرين مزبور
فاقد کوارتز و فلدسپاتهاي آلکالن بوده، از نظر ترکيبات گوگردي نيز بسيار فقير است.
مقدار سيليس اين سنگها از 45 درصد کمتر است. ترکيب کاني شناسي آنها در درجه اول از
اوليوين، ارتوپيروکسن ها و کلينوپيروکسن ها تشکيل يافته است. در بعضي از آنها آمفيبول
و فلدسپاتهاي قليايي نيز وجود دارد.
کروميت اساساً در سنگهاي بسيار قليايي متمرکز
مي شود و ترکيب آن تابع ترکيب سنگهاي اطراف خود مي باشد. هر قدر مقدار اوليوين در سنگ
بيشتر باشد به همان اندازه مقدار Cr2O3 در ترکيب کروميت بالاتر است.
قسمت اعظم تغييراتي که بنام سرپانتينيزاسيون
معروف است ناشي از تأثير آبهاي ماگمايي است که بلافاصله بعد از تبلور موجب اين تغيير
مي گردد. در برخي از سنگها (مانند فيليت ها و شيست هاي آلومين دار) بخشي از آب از خارج
منشأ مي گيرد که در ماگماي سخت شده وارد مي شود.
ساخت وبافت کرومیت
ساخت:
کروميت بخشي بصورت اتومرف، قسمتي نيز گزنومرف
ديده مي شود. قطر دانه هاي آن بين 2/0 ميلي متر متغير است. بلورهاي اتومرف آن کمتر
از شکل گزنومرف است. اين بلورها اکثر ريز و کوچکتر از 2 ميلي متر است و غالبا در سنگهاي
واجد پيروکسن زياد ديده مي شود.
بلورهاي گزنومرف غالباً دانه بندي منظم
دارد. در سنگهاي آنورتوزيت بلورهاي کروميت داراي يال هاي محدب است که تحت تأثير خوردگي
شيميايي قرار گرفته است. در اثر حرکاتي که توده کروميت بعد از سخت شدن ممکن است تحمل
کرده باشد ساخت ديگري نيز بصورت برش مانند در آن ظاهر مي شود.
اگر دانه هاي کروميت در اثر محلولهاي گرمابي
و پنوماتوليتي، خوردگي شيميايي پيدا کرده باشد يالها و حواشي آنها بصورت نامنظم و دندانه
دار در مي آيد و اين حواشي با خطوط تيره رنگي از مواد آهن دار مشخص مي گردد.
بافت:
بافت اوليه کروميت که در کانسارهاي مختلف
آن ديده مي شود با ساخت اوليه و منشأ آن بستگي دارد، به اين جهت هم کروميت با بافت
هاي متنوعي مشخص مي گردد.
بافت هاي کروميت که انواع آن باز بوسيله
حالات حد واسطي بهم نزديک مي شود به صورت ذيل است:
● بافت نامنظم:
بافتي که در آن دانه هاي کروميت بدون نظم
و يا بدون تبعيت از جهت خاصي در داخل سنگ هاي ميزبان قرار مي گيرد.
● بافت منظم:
بافتي که در آن دانه هاي کروميت تحت تأثير
عواملي در جهت خاصي متمرکز و به اشکال مختلف ديده مي شود. در زير چند نمونه از بافت
کروميت را معرفي مي کنيم:
•کروميت لک دار:
معرف نوعي بافت نامنظم است که لکه هاي آن
از پريدوتيت يا سرپانتين تشکيل شده است و دانه هاي کروميت بقطر متوسط 2/0 تا 3 ميلي
متر بدون نظم در آن پراکنده است، دانه هاي ريز ماده معدني غالباً اتومورف
وليکن دانه هاي درشت تر واجد يالها و حواشي
محدب مي باشد. در اين کانسنگ نسبت مقدار کروميت به سيليکات بسيار متغير است.
•کروميت پوست پلنگي:
اين بافت از تجمع دانه هاي کروميت تشکيل
مي شود که در آن بلورهاي زيادي از کروميت ديده مي شود. بخشي از آنها اتومرف و قسمتي
نيز گزنومرف است و بندرت تک بلورهاي کروميت نيز در آن به چشم مي خورد.
تجمع دانه ها در بخشي از آن به شکل کروي
و در قسمتي نيز بيضوي است. درشتي دانه ها بين 3 تا 30 ميلي متر تغيير مي کند. در نمونه
هايي که بافت شکل بيضوي دارد حالات حد واسط بين بافت نامنظم تا بافت منظم جهت يافته
مشاهده مي شود. هر يک از اشکال کروي يا بيضوي از يک بخش مرکزي کروميت تشکيل مي شود
و دور آن بوسيله يک منطقه کروميتي و اوليوين احاطه شده است.
حالت ديگري از اين شکل بنام بافت کوکاد
ناميده مي شود که در آن در حول هسته کروي کروميت يک پوسته سرپانتيني قرار دارد و بعد
از آن مجدداً حاشيه ديگري قرار گرفته است که داراي بلورهاي ريز زيادي از کروميت مي
باشد.
حالت ديگري نيز ديده شده است که در آن هسته
کروي کروميت وجود ندارد و يا فقط آثاري از آن ديده مي شود و پوسته هاي داراي دانه هاي
کروميت فقط در حول بخش مرکزي متشکل از سرپانتين يا دونيت قرار گرفته است.
در بافت منظم يک نوع جهت يافتگي از نظر
قرار گرفتن دانه هاي کروميت در کانسنگ آن ديده مي شود. حالات لايه اي، ورقه اي، نواري
از اشکال بافت منظم کروميت است. در اين کانسنگ، لايه ها يا نوارهاي کروميت با بخش هاي
سرپانتين بطور متناوب قرار گرفته است.
بطور کلي کروميت در مرحله آغازي تبلور بصورت
بلورهاي ريز اتومرف تشکيل کانسارهاي نوع بوشولد صفحه اي شکل مي باشند و همراه با سنگهاي
لايه اي شکل مافيک و اولترامافيک يافت مي شوند. کانسارهاي اخير مربوط به پرکامبرين
مي باشند و در درون نواحي کراتوني قرار دارند. کانسارهاي نيامي کروميت داراي شکل نامنظم
تا عدسي شکل مي باشند و در درون پريدوتيت هاي آلپي و يا مجموعه هاي افيوليتي يافت مي
شوند.
همراه با کانسارهاي کروميت نوعي دگرساني
بنام سرپانتيني شدن مشاهده مي شود. اين دگرساني توسط آبهاي حاصل از ماگما که ضمن تبلور
از آن جدا مي شوند، ايجاد مي شود. اين دگرساني در محل هايي که تعداد شکستگيها و گسلها
زياد است گسترش بيشتري دارند.